Jak mózg uczy się czytać?

Czytanie to stosunkowo nowy rozwój kulturowy. Chociaż niektórzy ludzie potrafili czytać, począwszy od wynalezienia pisma w czwartym tysiącleciu p.n.e., dopiero po rewolucji przemysłowej w XIX wieku duża liczba ludności w wielu krajach nauczyła się czytać. Ludzki mózg nie ewoluował, aby móc czytać tak, jak w przypadku języka mówionego. Aby czytać, mózg musi nauczyć się ponownie wykorzystywać funkcje mózgu, które rozwijały się przez tysiące lat, dla innych, bardziej podstawowych potrzeb. Stanislas Dehaene – francuski neurobiolog opisuje to w ten sposób:

„Obwody mózgowe odziedziczone po naszej ewolucji naczelnych są przystosowane do zadania rozpoznawania drukowanych słów – istniejące sieci neuronowe w mózgu są „poddawane recyklingowi” do czytania. Z powodu czegoś, co nazywa się plastycznością mózgu, podczas rozwoju mózgu szereg obwodów mózgowych może przystosować się do nowych zastosowań. Kiedy uczymy się nowej umiejętności, takiej jak czytanie, odzyskujemy niektóre ze starych obwodów mózgowych”.

Jakie części mózgu są zaangażowane w czytanie?

Nie ma określonego miejsca w mózgu, w którym czytamy. Czytanie obejmuje wiele procesów, które dotyczą różnych obszarów mózgu. Postępy w neuronauce od lat 80-tych umożliwiły naukowcom rozwikłanie zasad leżących u podstaw obwodów odczytu mózgu. Obrazowanie mózgu za pomocą funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (FMRI) umożliwia naukowcom tworzenie obrazów, które ujawniają informacje o anatomii i aktywności mózgu podczas czytania. Ujawnia części mózgu, które aktywują się podczas czytania.

Czy czytanie czyni nas mądrzejszymi? https://www.psychoskok.pl/aktualnosci/czy-czytanie-czyni-nas-madrzejszymi/ 

Osoby, które stają się doświadczonymi czytelnikami, wykorzystują i integrują kilka obszarów mózgu, głównie w lewej półkuli, w tym:

• Obszar ciemieniowo-skroniowy (w kierunku tyłu), którego zadaniem jest rozbicie słowa pisanego na jego dźwięki (tj. analiza słowa, wydźwięk słów).
• Obszar potyliczno-skroniowy (z tyłu), w którym mózg przechowuje wygląd i znaczenie słów (tj. rozpoznawanie liter i słów, automatyzm i rozumienie języka). Ma to kluczowe znaczenie dla automatycznego, płynnego czytania, dzięki czemu czytelnik może szybko zidentyfikować słowa bez konieczności wypowiadania każdego z nich.
• Obszar czołowy (z przodu), który pozwala osobie mówić (tj. przetwarzanie dźwięków mowy podczas słuchania i mówienia).

Należy pamiętać, że chociaż można zidentyfikować różne regiony pod względem odgrywania określonych ról w procesie czytania, wiele części mózgu podczas czytania jest w ciągłej współpracy. Niektórzy naukowcy są zdania, że:

​​„każdy główny rodzaj informacji podczas czytania jest wspierany przez sieć struktur mózgowych, a nie zlokalizowanych w jednym obszarze oraz że każdy obszar mózgu reaguje i uczestniczy w przetwarzaniu wielu rodzaje informacji”.

Mózg zmienia się, gdy uczymy się czytać

Mózg każdego dziecka musi zmienić sposób funkcjonowania, gdy dziecko uczy się czytać. W przypadku większości uczniów nauczanie i ćwiczenia w klasach podstawowych są wystarczające, aby „wytrenować” regiony mózgu w nauce czytania. Badania obrazowania mózgu ujawniły zmiany anatomiczne i funkcjonalne u typowo rozwijających się czytelników w miarę uczenia się czytania. Zauważono, że wzorce aktywacji w obszarach mózgu będą się różnić w zależności od umiejętności czytania ucznia.

„Na przykład początkujący czytelnicy wykazują większą aktywność w regionie ciemieniowo-skroniowym (analiza słów), podczas gdy bardziej doświadczeni czytelnicy stają się coraz bardziej aktywni w regionie potyliczno-skroniowym (rozpoznawanie słów). Bogate doświadczenia językowe we wczesnym okresie życia przyczyniają się do tego, że mózg jest bardziej podatny na nabywanie umiejętności czytania (umiejętności takie jak świadomość fonemiczna, dekodowanie i rozpoznawanie słów).”

Co obrazowanie mózgu ujawnia o problemach z czytaniem?

Zwrócono uwagę, że skany mózgów osób mających problemy z czytaniem pokazują, że wzorce aktywności są wyraźnie różne (bardziej rozproszone niż u dobrych czytelników). Ścieżki językowe i poznawcze nie są tak wydajne i ustalone, więc praca z czytaniem jest dla dziecka trudniejsza, mimo że równie ciężko się stara.

Czytanie zmniejsza poziom stresu  https://www.psychoskok.pl/aktualnosci/czytanie-zmniejsza-poziom-stresu/

U dzieci z dysleksją ich mózgi często nie rozwijają się w sposób, który czyni je sprawnymi czytelnikami. Badania obrazowania mózgu wykazały, że proces czytania przebiega inaczej w mózgach osób z dysleksją, ponieważ istnieje neurologiczna przyczyna dysleksji. Czytelnicy z dysleksją wykazują niedostateczną aktywację w obszarach, w których są słabsi, i nadmierną aktywację w innych obszarach w celu kompensacji. Zamiast korzystać z części mózgu w lewej półkuli (która jest przeznaczona do przetwarzania języka), osoby z dysleksją, które mają problemy z czytaniem, używają różnych części prawej półkuli, co nie jest wydajne.

Stwierdzono, że dzieci, które były dobrymi dekoderami, miały większą aktywację w obszarach ważnych dla czytania w lewej półkuli, a mniej w prawej niż dzieci z dysleksją. Co więcej, wiele osób z dysleksją często wykazuje większą aktywację w dolnych czołowych obszarach mózgu, prawdopodobnie dlatego, że ich regiony czołowe mogą kompensować problemy w obszarach z tyłu mózgu. Mózg z dysleksją jest bardziej aktywowany w obszarze czołowym, podczas gdy mózg bez dysleksji jest aktywowany w kilku częściach lewej półkuli.

Czy możemy przeprogramować mózg za pomocą instrukcji?

Dobrą wiadomością dla osób z dysleksją jest to, że ich mózg sam się „przeprogramuje”, jeśli zostanie im udzielona instrukcja czytania, która wyraźnie uczy świadomości fonologicznej i umiejętności dekodowania. Mózg jest plastyczny przez całe życie, co oznacza, że może się adoptować, aby uczyć się nowych rzeczy.

Czytanie książek przyczyną długotrwałych zmian w mózgu  https://www.psychoskok.pl/aktualnosci/czytanie-ksiazek-przyczyna-dlugotrwalych-zmian-mozgu/

Badania obrazowania mózgu wykazały, że kiedy dyslektyków uczy się czytać, ich mózg tworzy nowe obwody, które łączą części mózgu przetwarzające język z częścią przetwarzającą wzrok – tak samo jak mózg niedyslektyów. Neurolog Guinevere Eden zauważa, że ​​trudności z mapowaniem języka do druku są podstawą dysleksji, a jeśli ta umiejętność zostanie rozwiązana poprzez interwencję, daje uczniom klucz, którego potrzebują do czytania. Zauważa, że ​​badania obrazowe wykazały zmianę w mózgu po interwencji ukierunkowanej na te umiejętności i poprawę czytania. Dotyczy to nie tylko młodych studentów, ale także dorosłych osób nie czytających z dysleksją. Plastyczność mózgu pozwala mózgowi uczyć się i zmieniać nawet z wiekiem. Duża różnica polega na tym, że im starszy uczeń, tym intensywniejsza powinna być nauka i praktyka. Im szybciej ta interwencja będzie możliwa, tym lepiej.