Dziedziczenie bez testamentu

W skład spadku wchodzą wszystkie prawa i zobowiązania osoby zmarłej, a ich dziedziczenie może odbywać się na drodze testamentowej lub ustawowej. Coraz częściej zdarza się, że zmarły pozostawia po sobie swoją ostatnią wolę w formie odręcznej lub notarialnej. Co jednak dzieje się w przypadku, jeżeli testamentu nie sporządzono lub jeżeli został on unieważniony?

Dziedziczenie ustawowe

Jeżeli osoba zmarła nie pozostawiła po sobie ważnego testamentu wówczas dziedziczenie odbywa się na podstawie prawa spadkowego. Zawarte w nim przepisy prawne precyzyjnie określają kto i w jakiej części przejmuje prawa i zobowiązania po zmarłym. Dziedziczenie ustawowe obowiązuje również w sytuacji, kiedy zmarły objął swym testamentem jedynie część swego majątku. W tym przypadku pozostała część masy spadkowej podlega dziedziczeniu zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego. W zakres dziedziczenia ustawowego wchodzi również prawo do otrzymania zachowku po osobie zmarłej.

Kolejność dziedziczenia

W pierwszej kolejności po zmarłym dziedziczy jego małżonek i osoby należące do tzw. zstępnych: dzieci, wnuki lub prawnuki. Małżonek osoby zmarłej dziedziczy majątek w równych częściach z dziećmi, jednakże nie może on otrzymać udziału mniejszego niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy zmarło, wówczas do spadku zostają powołani jego zstępni, czyli wnuki zmarłego. Polskie prawo spadkowe przewiduje także możliwość dziedziczenia przez dzieci nienarodzone – jeżeli zostały poczęte przed śmiercią spadkodawcy i urodziły się żywe.

• Czytaj – Czym jest testament?

Jeżeli zmarły nie posiadał żadnych potomków, wówczas jego majątek zostaje podzielony pomiędzy jego małżonka i rodziców. W tej sytuacji małżonek otrzymuje połowę, a rodzice zmarłego po jednej czwartej masy spadkowej. Jeżeli osoba zmarła nie posiadała współmałżonka i zstępnych – wówczas całość praw i obowiązków przechodzi na jego rodziców. W następnej kolejności po zmarłym dziedziczą: jego rodzeństwo, ich zstępni oraz dziadkowie i pasierbowie. Pasierbowie mają możliwość dziedziczenia tylko w przypadku, jeżeli ich biologiczni rodzice nie żyją.

Jeśli osoba zmarła nie pozostawiła żadnego krewnego, który zgodnie z ustawą mógłby po niej dziedziczyć, wówczas do spadku zostaje powołana gmina, na terenie której ostatnio mieszkała. W przypadku braku informacji o miejscu zamieszkania lub jeżeli spadkodawca zmarł poza granicami kraju – jego majątek przejmuje Skarb Państwa.

Instytucja zachowku

Zachowek daje możliwość dziedziczenia majątku osobom, które nie zostały ujęte w testamencie. Przepisy Kodeksu Cywilnego przewidują prawo do uzyskania świadczenia pieniężnego przez członków rodziny pominiętych w ostatniej woli zmarłego. Ma to miejsce również wówczas, gdy spadkodawca nie sporządził ważnego testamentu. Instytucja zachowku stanowi też ochronę najbliższych spadkodawcy przed niekorzystnym dla nich rozporządzeniem majątkiem przez zmarłego.

Zachowek odnosi się zarówno do zapisów testamentowych, jak i do wszelkich darowizn wykonanych jeszcze za życia spadkodawcy. Osoby uprawnione do zachowku mają prawo do kwotowego ekwiwalentu należącej się im części spadku. Do zapłaty zachowku są zobowiązani spadkobiercy, którzy odziedziczyli spadek po zmarłym lub otrzymali darowizny uszczuplające jego majątek za życia.

Osobami uprawnionymi do otrzymania zachowku są:

• małżonek,
• dzieci,
• wnuki i prawnuki,
• rodzice – jeżeli zmarły nie miał potomstwa.

Istnieją także sytuacje, kiedy osoba zainteresowana zachowkiem nie ma do niego prawa. Ma to miejsce wówczas, gdy została ona wydziedziczona, uznana za niegodną dziedziczenia lub zrzekła się praw do spadku po zmarłym. Instytucja zachowku nie dotyczy również rodzeństwa i dalszych krewnych zmarłego.