Zagadka, tajemnica, obcość – wszystko to zawiera semantyka słowa fantasmagoria. Każdy podświadomie odczuwa to, gdy używa tej kombinacji liter w swojej mowie, ale nie wszyscy jednocześnie w pełni zdają sobie sprawę z wielopłaszczyznowego charakteru jej znaczenia.
Fantasmagoria w literaturze
Fantasmagoria jako stos fantastycznych obrazów może być jedną z metod pracy, służyć jako sposób na stworzenie wyjątkowego fantastycznego, tajemniczego, baśniowego świata. Zwykle fantasmagoria służy autorowi do ukazania istoty zjawiska, ale uczynienia go wyraźniejszym, bardziej uderzającym, tak aby czytelnik nie tylko zrozumiał, z czego się składa, ale także dostrzegł zabawne strony tego zjawiska. Nie jest przypadkiem, że fantasmagoria jest wykorzystywana jako chwyt literacki przez autorów, których zadaniem jest ośmieszenie i zdemaskowanie społeczeństwa, które przedstawiają w swoich pracach.
Zderzenie bezpodstawnych snów i sfałszowanej rzeczywistości, fuzja snów, sen w rzeczywistości tworzy fantasmagorię – rzeczywistość, w której wszystko jest możliwe, wszystko może się zdarzyć. Narzucenie rzeczywistości nieświadomości rzeczywistości zracjonalizowanej prowadzi do odwrócenia i zniszczenia znaczenia ustalonych rzeczy i zjawisk. Fantasmagoria jawi się jako przypadkowa, natychmiastowa narkotyczna iluminacja, w której za duchami rzeczy migocze wielkie nic. Jak napisał J.Cocteau:
Gdzie jest mój wieniec różany?
Jesteśmy wzorem twarzy na dywanie metamorfozy
Śmierć tka go od wewnątrz.
Fantasmagoria jest wytworem wyobraźni, halucynacją, chimerą, która powstała w wyniku wpływu modalności podświadomości poza krytycznym myśleniem. Natychmiastowe intuicyjne uchwycenie, wizja rzeczywistości absolutnej zakłada pojawienie się ducha wieczności i nieskończoności w grze możliwości, w stosunku do której aktualny czas fizycznej egzystencji traci sens. Przeszłość snu łączy się z przyszłością snu w swego rodzaju ponadczasowość.
Ilustracją fantasmagorii zatrzymanego czasu jest zatonięcie ducha w opowiadaniu Studnia i wahadło Edgara Allana Poe (1844). Wahadło, które zagraża człowiekowi, symbolizuje obecną teraźniejszość świata zewnętrznego, która nieuchronnie przybliża śmierć. Osoba, która ma zostać zhakowana przez wahadło, z każdym zamachem zapiera dech w piersiach z przerażenia. Wszystkie elementy duszy są przesiąknięte namiętnym pragnieniem zatrzymania czasu.
Fantasmagoria jest wyznacznikiem najwyższego stopnia gry, w której nie ma reguł, grą złudzeń i pomieszania uczuć. W dynamicznym chaosie, złudzeniach umysłu, pragnieniach, aspiracjach, nadziejach, przesądach, utajonych lękach i obawach, nierealne nadzieje nabierają nadrzędnego znaczenia. Gra ukrytych uczuć ukazuje najwyższą władzę nad człowiekiem, przypominając ironię Nerona, którego panowanie nad światem wyczerpało się w negatywnej dialektyce.
W przypadku twórczości werbalnej użycie fantasmagorii jest dość znane. Wśród przedstawicieli literatury rosyjskiej zjawisko to było aktywnie wykorzystywane przez N. Gogola, M. Bułhakowa, M. Sałtykowa-Szczedrina i wielu innych.
Motyw odwróconego, obcego świata, w którym zacierają się granice tego, co naturalne i nienaturalne, był w tym przypadku fundamentalny. Fantasmagoria w literaturze była oczywiście używana szeroko i na dużą skalę.
Nie można zapominać o twórczości wielkiego Edgara Allana Poe, w której mistycyzm i rzeczywistość splatają się w bliskie, niemal nierozerwalne węzły. Tytułowa fantasmagoria, to wszelkie urojenia, złudzenia, często również wymieszanie jawy ze snem, kreowanie własnego świata przez wyobraźnię. Taki motyw mają wiersze zawarte w tomiku Glorii Kuczory – w których zaciera się granica pomiędzy tym, co rzeczywiste, a tym, co urojone.
ZOBACZ PRODUKT
Trochę o białym króliku
Nie ma ani jednej osoby na całym świecie, która nie słyszałaby o „Alicji w Krainie Czarów” L. Carrolla. Bohaterowie tej książki od dawna są mocno zakorzenieni w świadomości ludzkości, a autor jest być może pierwszym i najbardziej uderzającym przykładem pisarza, który zwrócił się w stronę fantasmagorii.
Fantasmagoria Lewisa Carrolla jest fascynująca, tajemnicza, czasem absurdalnie kolorowa. Na swoich łamach, w sensie dosłownym, magia przenika do świata rzeczywistości, staje się samą rzeczywistością. Dlatego jego postacie i bohaterowie od dawna są zaznajomieni z człowiekiem.
Opublikowano również zbiór wierszy „Fantasmagoria” piórem Carrolla, w którym znalazł się wiersz o tym samym tytule.
W ogóle to fantasmagoria przygotowanej duszy jest najczęściej wykorzystywana w literaturze, kiedy nieprawdopodobieństwo istnienia, ogromny świat pełen przesady i kalamburów, staje się integralną częścią ludzkiej egzystencji.
Fantasmagoria i kinematografia
Dotykając tematu literackiej fantasmagorii i oczywiście twórczości Lewisa Carrolla, nie sposób nie wspomnieć o filmie, który zamierzał wydać lider grupy muzycznej „Marilyn Manson”.
Należy od razu zauważyć, że chociaż nie zostało to osiągnięte, znacznie różniło się od oryginału. Pomimo oczywistego oddania pisarzowi, jego własna fantasmagoria wymyślona przez autora filmu (film miał się nazywać „Fantasmagoria: wizje Lewisa Carrolla”).
Rozpoczęto prace nad filmem, ale z nieznanych przyczyn praca nigdy nie pojawiła się na dużych ekranach.
Malarstwo i fantasmagoria
Jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że fantasmagoria to przede wszystkim wykraczanie poza tym co zwykłe, poza pewną dozę szaleństwa, szaleństwa psychicznego, to niewątpliwie największego wielbiciela tego zjawiska można nazwać Hieronima Boscha. Trudno znaleźć prace bardziej fantasmagoryczne, dziwne, zaskakujące i przerażające zarazem.
Oczywiście ten przykład nie jest jedyny. Fantasmagoria to Dali, Rodney Matthews i bez wątpienia Goya, dla których ten kierunek był ostateczny.
Hieronim Bosch Ogród rozkoszy ziemskich, detal | 1503–1515, Museo del Prado, Madryt
Zjawisko fantasmagorii jest raczej trudne do skorelowania z określonym okresem, określoną erą. Oczywiście w epoce klasycyzmu zwracanie się do tego rodzaju systemu figuratywnego było niezwykłe, ale architektura i malarstwo barokowe mogą przedstawiać niezliczone przykłady fantasmagorii.
Odwołanie do tego rodzaju sztuki to przede wszystkim próba przekazania, rozpowszechnienia wrażliwości, kruchości natury ludzkiej, jej miejsca w kontekście ogromu duszy, świadomości i świata. To próba zwrócenia uwagi na to, jak przerażający i jednocześnie piękny może być świat, przepuszczony przez pryzmat ludzkiej percepcji.
Historia fantasmagorii
Ten program powstał we Francji pod koniec XVIII wieku i cieszył się największą popularnością w XIX wieku w całej Europie. Należy zauważyć, że technologia tworzenia projekcji była prawdziwym rewolucyjnym przełomem w tamtych czasach. Znacznie później, w XX wieku, do tworzenia filmów wykorzystano wiele fantasmagorycznych technik, takich jak skalowanie i rozpuszczanie.
Fantasmagoria zawdzięcza swoją popularność zainteresowaniu powieściami gotyckimi z czasów, gdy romantyzowano unoszące się duchy i inne ponure obrazy. W 1826 roku Fantasmagoria ostatecznie trafiła do teatru w sztuce Latającego Holendra, kiedy została wykorzystana do stworzenia iluzji pływającego statku-widma. Popularność zaczęła słabnąć w połowie XIX wieku. Wynika to z rozwoju innych, bardziej złożonych form projekcji, takich jak animacja, a ostatecznie kinematografia.
Fantasmagoria w kinie: słynni reżyserzy
Kino to sztuka wizualna. A za pomocą nowoczesnych efektów specjalnych i animacji umożliwia tworzenie najbardziej nierealnych krajobrazów, kombinacji kolorów i kapryśnych obrazów. Warto wymienić chociażby trzech współczesnych reżyserów specjalizujących się w baśniach dla dorosłych: Francuza Michela Gondry’ego, Amerykanina Wesa Andersona i głównego Indianina Hollywood – Tarsem Sinha. To, co łączy tych reżyserów, to fakt, że tworzą swoje niesamowite, filmowe światy bez korzystania z komputerowych efektów specjalnych.
Comment here